انواع اسهال و شایع ترین دلایل ابتلا به اسهال | علائم اسهال چیست؟

فهرست مطالب

اسهال یکی از شایع‌ترین مشکلات گوارشی است که می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. این عارضه به سه نوع حاد، مزمن و مسافرتی تقسیم می‌شود و ممکن است ناشی از عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، انگل‌ها، عدم تحمل غذایی یا بیماری‌های گوارشی باشد. در بیشتر موارد، اسهال خفیف و کوتاه‌مدت است، اما در برخی شرایط می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد. آگاهی از انواع اسهال و علل شایع آن به پیشگیری و درمان سریع‌تر این مشکل کمک می‌کند.

اسهال چیست؟

اسهال (به انگلیسی Diarrhea) به مدفوع شل، آبکی یا دفعات دفع بیش از حد طبیعی گفته می‌شود. نام دیگر اسهال در برخی منابع علمی و رایج در پزشکی دیاره است. این مشکل می‌تواند به دلایل مختلفی مانند عفونت‌های ویروسی و باکتریایی، بیماری‌های گوارشی، عدم تحمل غذایی یا استرس ایجاد شود. اسهال معمولاً موقتی است، اما در برخی موارد مزمن شده و نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای محسوب می‌شود. از جمله علائم همراه می‌توان به گرفتگی شکم، نفخ، تهوع و کم‌آبی بدن اشاره کرد که در صورت تداوم نیاز به بررسی پزشکی دارد.

علایم اسهال چیست؟

علائم اسهال بسته به علت آن ممکن است خفیف یا شدید باشند. برخی از افراد فقط دچار مدفوع شل و افزایش دفعات دفع می‌شوند، در حالی که دیگران ممکن است علائم گوارشی شدیدتری را تجربه کنند. اگر اسهال طولانی‌مدت باشد یا همراه با نشانه‌های خطرناک باشد، می‌تواند نشانه کم‌آبی بدن یا یک بیماری جدی گوارشی باشد. مهم‌ترین علائم مرتبط با اسهال عبارت‌اند از:

• مدفوع شل و آبکی (ویژگی اصلی اسهال)
• افزایش دفعات دفع (بیش از ۳ بار در روز)
• دل درد و گرفتگی شکم
• نفخ و افزایش گاز روده
• حالت تهوع و استفراغ (به‌ویژه در اسهال ناشی از عفونت)
• تب و لرز (در مواردی که اسهال ناشی از عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی باشد)
• کم‌آبی بدن (علائمی مانند تشنگی شدید، سرگیجه، کاهش ادرار و خشکی دهان)
• وجود خون یا مخاط در مدفوع (ممکن است نشانه عفونت شدید یا بیماری‌های التهابی روده باشد)
• کاهش وزن ناگهانی و بی‌دلیل (در موارد مزمن)

اگر اسهال بیش از چند روز ادامه پیدا کند یا همراه با خون در مدفوع، کم‌آبی شدید یا درد شکمی شدید باشد، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.

تفاوت اسهال و مدفوع شل

اسهال و مدفوع شل هر دو به تغییر در قوام مدفوع اشاره دارند، اما از نظر شدت، علت و دفعات دفع با یکدیگر متفاوت‌اند. مدفوع شل حالتی است که مدفوع از حالت معمول کمی نرم‌تر و آبکی‌تر است اما دفعات دفع طبیعی باقی می‌ماند و معمولاً ناشی از تغذیه، استرس یا مصرف برخی داروها است. در مقابل، اسهال به حالتی گفته می‌شود که مدفوع بسیار آبکی است و دفعات دفع به بیش از ۳ بار در روز افزایش می‌یابد. اسهال معمولاً به دلیل عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، مسمومیت غذایی یا بیماری‌های گوارشی ایجاد می‌شود و ممکن است با علائمی مانند دل‌درد، تب و کم‌آبی بدن همراه باشد.

علائم اسهال ویروسی چیست؟

علائم اسهال ویروسی بسته به نوع ویروس و وضعیت ایمنی فرد می‌توانند متفاوت باشند، اما معمولاً شامل مشکلات گوارشی و علائم سیستمیک هستند. این علائم به‌طور ناگهانی ظاهر شده و ممکن است از چند ساعت تا چند روز ادامه داشته باشند.

علت اسهال چیست؟

اسهال زمانی رخ می‌دهد که روده‌ها نتوانند آب و الکترولیت‌ها را به‌درستی جذب کنند یا ترشح مایعات در دستگاه گوارش افزایش یابد. این وضعیت معمولاً به دلیل عفونت، مسمومیت غذایی یا بیماری‌های گوارشی ایجاد می‌شود. مهم‌ترین علت های اسهال عبارت‌اند از:

• عفونت‌های ویروسی (مانند نوروویروس و روتاویروس)
• عفونت‌های باکتریایی (مانند سالمونلا و اشریشیا کلی)
• مسمومیت غذایی (مصرف غذا یا آب آلوده)
• عدم تحمل غذایی (مانند عدم تحمل لاکتوز یا گلوتن)
• بیماری‌های التهابی روده (IBD) (مانند کرون و کولیت اولسراتیو)
• مصرف برخی داروها (مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و ملین‌ها)

علت اسهال ناگهانی در بزرگسالان و اسهال طولانی مدت در بزرگسالان

اسهال در بزرگسالان ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، انگلی، مسمومیت غذایی، بیماری‌های التهابی روده، سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) و مصرف برخی داروها. در موارد حاد (کمتر از دو هفته)، عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی شایع‌ترین علت هستند و بدن ممکن است با افزایش حرکات روده‌ای تلاش کند تا عوامل بیماری‌زا را دفع کند.

بااین‌حال، اسهال طولانی‌مدت (بیش از چهار هفته) نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر است و می‌تواند به کم‌آبی بدن، اختلالات الکترولیتی و کاهش وزن شدید منجر شود. در این موارد، بررسی‌های پزشکی و درمان مناسب ضروری است.

علت اسهال مداوم؛ علت داشتن اسهال به مدت طولانی

اسهال مداوم به وضعیتی گفته می‌شود که بیش از چند هفته طول بکشد و می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری زمینه‌ای جدی باشد. این مشکل معمولاً به دلیل اختلالات گوارشی، بیماری‌های التهابی، عفونت‌های مزمن یا مصرف برخی داروها ایجاد می‌شود. مهم‌ترین علل اسهال طولانی‌مدت عبارت‌اند از:

• بیماری سلیاک: واکنش خودایمنی به گلوتن که باعث آسیب به روده کوچک و ایجاد اسهال مزمن می‌شود.
• سرطان کولورکتال (روده بزرگ): تغییر در حرکات روده، از جمله اسهال مداوم، می‌تواند یکی از علائم سرطان روده بزرگ باشد.
• بیماری التهابی روده (IBD): شامل دو نوع کرون (ایجاد التهاب در هر قسمت از لوله گوارش) و کولیت اولسراتیو (التهاب مزمن روده بزرگ) که هر دو منجر به اسهال شدید، درد شکمی و کاهش وزن می‌شوند.
• سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS): سندروم روده تحریک پذیر یک اختلال شایع گوارشی که باعث تغییر در حرکات روده، درد شکمی و اسهال مزمن می‌شود.
• مصرف داروها: برخی داروها مانند مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) و آنتاگونیست‌های گیرنده H۲ که برای درمان سوزش سر دل استفاده می‌شوند، ممکن است باعث اسهال طولانی‌مدت شوند.
• بیماری ویپل: عفونت باکتریایی نادر که جذب مواد مغذی را مختل کرده و منجر به اسهال مزمن و سوءتغذیه می‌شود.

تشخیص اسهال چگونه انجام می شود؟

تشخیص اسهال با ارزیابی دقیق تاریخچه پزشکی بیمار، معاینه فیزیکی و در صورت لزوم، انجام آزمایش‌های تکمیلی صورت می‌گیرد. پزشک با بررسی مدت زمان، الگوی دفع، قوام مدفوع و علائم همراه مانند تب، استفراغ یا کاهش وزن، به شناسایی علت اسهال می‌پردازد. در مواردی که اسهال شدید، طولانی‌مدت یا همراه با نشانه‌های نگران‌کننده باشد، آزمایش‌های مدفوع برای تشخیص عفونت‌های باکتریایی، ویروسی یا انگلی، و همچنین بررسی وجود خون یا چرک در مدفوع انجام می‌شود. علاوه بر این، در صورت مشاهده علائم کم‌آبی یا اختلالات الکترولیتی، آزمایش‌های خون برای ارزیابی عملکرد کلیه و سطح الکترولیت‌ها ضروری است. در برخی موارد، به‌ویژه در اسهال مزمن، انجام کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی برای بررسی بیماری‌های التهابی روده یا نئوپلاسم‌ها توصیه می‌شود.

درمان اسهال چیست؟

درمان اسهال به شناسایی علت اصلی آن بستگی دارد، زیرا اسهال می‌تواند ناشی از عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، حساسیت‌های غذایی، مصرف برخی داروها یا بیماری‌های مزمن گوارشی باشد. هدف اصلی در درمان، جلوگیری از کم‌آبی بدن، اصلاح رژیم غذایی و در صورت لزوم، استفاده از داروهای مناسب تحت نظر پزشک است. در موارد خفیف، تغییرات تغذیه‌ای و مصرف مایعات کافی می‌تواند به بهبود علائم کمک کند.

قرص ضد اسهال قوی (قرص اسهال)

قرص‌ اسهال به کاهش دفعات دفع و بهبود علائم اسهال کمک می‌کند، اما مصرف آن باید با احتیاط و بر اساس علت اسهال باشد. در اسهال‌های ناشی از عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی، استفاده از این داروها ممکن است روند دفع عوامل بیماری‌زا را کند کرده و وضعیت بیمار را تشدید کند. به همین دلیل، در موارد اسهال شدید، همراه با تب بالا، خون در مدفوع یا کم‌آبی بدن، بهتر است قبل از مصرف هرگونه داروی ضد اسهال، با پزشک مشورت شود تا درمان مناسب و ایمنی انتخاب گردد.

انواع قرص ضد اسهال شامل موارد زیر هستند؛

• قرص لوپرامید برای اسهال
• قرص هیوتکس برای اسهال
• قرص مترونیدازول برای اسهال
• دیفنوکسیلات
• کدئین سولفات
• بیسموت ساب‌سیلیسیلات (کائوپکتاک، پپتو بیسمول)

برای درمان سریع اسهال چه بخوریم؟

انتخاب مواد غذایی مناسب می‌تواند به کاهش علائم اسهال، جلوگیری از کم‌آبی بدن و تسریع روند بهبودی کمک کند. مصرف مایعات کافی و غذاهای سبک، دستگاه گوارش را کمتر تحریک کرده و باعث کنترل بهتر اسهال می‌شود. در ادامه، مواد غذایی مفید و مضر برای این شرایط آورده شده است:

مایعات مفید:

• آب، دوغ کم‌نمک، چای کم‌رنگ
• محلول ORS برای جبران الکترولیت‌های از دست‌رفته

غذاهای سبک و قابل‌هضم:

• برنج سفید و نان تست برای اسهال
• سیب‌زمینی آب‌پز و هویج پخته‌شده
• موز و سیب رنده‌شده

منابع پروبیوتیک:

• ماست کم‌چرب پروبیوتیک

غذاهای مضر که باید از آن‌ها پرهیز شود:

• غذاهای چرب، سرخ‌شده و پرادویه
• نوشیدنی‌های گازدار و کافئین‌دار
• لبنیات پرچرب و سبزیجات خام نفاخ

رعایت این نکات تغذیه‌ای می‌تواند به بهبود سریع اسهال و کاهش علائم آن کمک کند.

۵. درمان دل پیچه و اسهال

درمان دل‌پیچه و اسهال به علت آن بستگی دارد، اما مهم‌ترین اقدام، جبران آب و الکترولیت‌های از دست‌رفته با مصرف محلول ORS، دوغ کم‌نمک و چای کم‌رنگ است. طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی (WHO)، در اسهال شدید، هیدراتاسیون کافی برای پیشگیری از کم‌آبی ضروری است. رژیم غذایی BRAT (موز، برنج، سیب‌زمینی آب‌پز و نان تست) نیز به کاهش تحریک روده کمک می‌کند. در موارد عفونی، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند مترونیدازول یا سیپروفلوکساسین تجویز کند. تحقیقات مرکز کنترل بیماری‌ها (CDC) نشان می‌دهد که مصرف پروبیوتیک‌ها در اسهال ویروسی مفید است. در صورت تداوم علائم بیش از ۴۸ ساعت، تب بالا یا خون در مدفوع، مراجعه به پزشک ضروری است.

۶. درمان خانگی اسهال

درمان خانگی اسهال شامل جبران آب بدن، استراحت کافی و کاهش تحریک روده است. مصرف مایعات فراوان برای جلوگیری از کم‌آبی، تقویت فلور طبیعی روده با روش‌های مناسب و کنترل استرس می‌تواند به بهبود سریع‌تر کمک کند. رعایت بهداشت فردی مانند شستن دست‌ها و استفاده از آب سالم نیز برای جلوگیری از تشدید علائم ضروری است. در صورت ادامه اسهال بیش از ۴۸ ساعت، تب بالا، خون در مدفوع یا علائم کم‌آبی شدید، مراجعه به پزشک الزامی است.

۷. درمان اسهال آبکی در بزرگسالان چیست؟

درمان اسهال آبکی در بزرگسالان به علت آن بستگی دارد،.جبران مایعات و الکترولیت‌های از دست‌رفته با مصرف محلول ORS، آب و مایعات شفاف برای پیشگیری از کم‌آبی ضروری است. در موارد خفیف، اصلاح رژیم غذایی و مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند به بهبود سریع‌تر کمک کند. در صورت اسهال ناشی از عفونت باکتریایی، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند سیپروفلوکساسین یا مترونیدازول تجویز کند. در اسهال شدید، مصرف داروهای ضداسهال مانند لوپرامید می‌تواند دفعات دفع را کاهش دهد، اما در موارد ناشی از عفونت، باید با احتیاط مصرف شود.

۸. درمان اسهال در بارداری

درمان اسهال در بارداری باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود تا از خطر کم‌آبی و عوارض احتمالی جلوگیری شود. توصیه می‌کند که مادران باردار برای جبران مایعات از دست‌رفته از محلول ORS، آب، دوغ کم‌نمک و مایعات شفاف استفاده کنند. اصلاح رژیم غذایی و مصرف غذاهای سبک و قابل‌هضم می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) اشاره می‌کند که مصرف پروبیوتیک‌ها در برخی موارد می‌تواند به بازگرداندن تعادل فلور روده کمک کند. استفاده از داروهای ضداسهال مانند لوپرامید در دوران بارداری باید تنها با تأیید پزشک انجام شود.

انواع اسهال کدامند؟

اسهال یکی از مشکلات شایع گوارشی است که می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، بیماری‌های التهابی روده، مسمومیت غذایی، استرس و حتی مصرف برخی داروها ایجاد شود. این عارضه بر اساس عوامل مختلفی مانند مدت‌زمان، شدت و علت ایجاد آن به دسته‌های گوناگونی تقسیم می‌شود. شناخت انواع اسهال به درک بهتر علت بروز آن و انتخاب روش درمانی مناسب کمک می‌کند. در ادامه به بررسی انواع اسهال و ویژگی‌های هر یک می‌پردازیم.

۱. اسهال حاد

اسهال حاد به دفع مکرر مدفوع شل و آبکی گفته می‌شود که کمتر از ۱۴ روز طول می‌کشد و معمولاً ناشی از عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا انگلی، مسمومیت غذایی یا مصرف برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها است. شایع‌ترین علت اسهال حاد در سطح جهانی عفونت‌های ویروسی مانند نوروویروس و روتاویروس است. این نوع اسهال معمولاً خودمحدودشونده است و با مصرف مایعات کافی، محلول ORS و رعایت رژیم غذایی مناسب بهبود می‌یابد.

۲. اسهال مزمن

اسهال مزمن به دفع مکرر مدفوع شل و آبکی گفته می‌شود که بیش از ۴ هفته ادامه دارد و معمولاً به دلیل اختلالات گوارشی، سوءجذب مواد مغذی یا بیماری‌های التهابی روده ایجاد می‌شود. بر اساس مطالعات مؤسسه ملی سلامت (NIH)، شایع‌ترین علل اسهال مزمن شامل سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، سوءجذب لاکتوز و عفونت‌های مزمن است. این وضعیت می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن، کاهش وزن و کمبود مواد مغذی شود. درمان آن وابسته به علت زمینه‌ای است و ممکن است شامل اصلاح رژیم غذایی، مصرف پروبیوتیک‌ها، داروهای ضدالتهابی یا آنتی‌بیوتیک‌ها باشد.

۳. اسهال خونی چیست؟

اسهال خونی یک علامت هشداردهنده در مشکلات گوارشی است که می‌تواند ناشی از عفونت‌های شدید، بیماری‌های التهابی روده، یا آسیب‌های موضعی باشد. این وضعیت نباید نادیده گرفته شود، زیرا ممکن است نشان‌دهنده مشکلات جدی مانند کولیت اولسراتیو، بیماری کرون، عفونت‌های باکتریایی (مانند شیگلا، سالمونلا)، یا زخم‌های گوارشی باشد. در برخی موارد، اسهال مکرر می‌تواند باعث پارگی بافت و خونریزی مقعد شود. تشخیص دقیق اسهال خونی نیاز به بررسی پزشکی، آزمایش‌های مدفوع، و گاهی کولونوسکوپی دارد.

۴. اسهال چرب

اسهال چرب (Steatorrhea) نوعی اسهال مزمن است که به دلیل جذب ناقص چربی‌ها در روده رخ می‌دهد و معمولاً با مدفوع حجیم، بدبو، روغنی و شناور همراه است. این وضعیت می‌تواند ناشی از بیماری‌هایی مانند سوء جذب، نارسایی پانکراس، بیماری سلیاک، سندرم روده کوتاه یا مشکلات صفراوی باشد. افراد مبتلا ممکن است علاوه بر اسهال، علائمی مانند کاهش وزن، سوءتغذیه و کمبود ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، E و K) را تجربه کنند. تشخیص و درمان این نوع اسهال نیازمند بررسی دقیق علت زمینه‌ای و اصلاح رژیم غذایی و درمان بیماری اصلی است.

۵. اسهال اسموتیک

اسهال اسموتیک (Osmotic Diarrhea) زمانی رخ می‌دهد که مواد محلول غیرقابل جذب در روده باعث جذب آب به داخل لومن روده شده و منجر به افزایش حجم و شل شدن مدفوع می‌شوند. این نوع اسهال معمولاً در اثر مصرف بیش از حد موادی مانند سوربیتول، لاکتولوز یا لاکتوز (در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز) ایجاد می‌شود. همچنین، برخی بیماری‌های سوء جذب مانند سلیاک یا نارسایی پانکراس می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. ویژگی بارز اسهال اسموتیک این است که با قطع مصرف ماده محرک، علائم آن بهبود می‌یابد. تشخیص دقیق نیاز به بررسی رژیم غذایی و آزمایش‌های مرتبط دارد.

۶. اسهال ترشحی

اسهال ترشحی (Secretory Diarrhea) زمانی رخ می‌دهد که روده به طور غیرطبیعی مقادیر زیادی آب و الکترولیت، مانند سدیم و کلرید، را به داخل لومن روده ترشح می‌کند که منجر به دفع مکرر و آبکی مدفوع می‌شود. برخلاف اسهال اسموتیک، این نوع اسهال با ناشتایی متوقف نمی‌شود. عوامل مختلفی مانند عفونت‌های باکتریایی (مانند وبا و E. coli)، برخی داروها، بیماری‌های التهابی روده، تومورهای ترشح‌کننده هورمون (مانند کارسینوئید) و اختلالات هورمونی (مانند سندرم زولیگر-الیسون) می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. درمان این اسهال بستگی به علت زمینه‌ای دارد و شامل جایگزینی مایعات و الکترولیت‌ها برای جلوگیری از کم‌آبی بدن است.

۷. اسهال التهابی

اسهال التهابی (Inflammatory Diarrhea) به دلیل آسیب و التهاب دیواره روده رخ می‌دهد و معمولاً با دفع خون، مخاط یا چرک در مدفوع همراه است. این نوع اسهال اغلب در بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون دیده می‌شود، اما می‌تواند ناشی از عفونت‌های باکتریایی مانند Shigella، Salmonella و Clostridioides difficile نیز باشد. علائم همراه ممکن است شامل درد شکمی، تب، کاهش وزن و نیاز مکرر به دفع مدفوع باشد. درمان بر اساس علت زمینه‌ای انجام می‌شود و ممکن است شامل آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدالتهابی یا تغییرات رژیم غذایی باشد.

عوارض اسهال کدامند؟

عوارض اسهال بسته به شدت، مدت‌زمان و علت زمینه‌ای آن متفاوت است، اما در موارد شدید می‌تواند خطرناک باشد. مهم‌ترین عوارض اسهال شامل موارد زیر است:

▪ کم‌آبی بدن (دهیدراسیون): از دست دادن بیش از حد مایعات و الکترولیت‌ها که می‌تواند منجر به ضعف، سرگیجه، افت فشار خون و حتی نارسایی کلیوی شود.
▪ اختلالات الکترولیتی‌: کاهش سدیم، پتاسیم و کلرید که ممکن است باعث ضعف عضلانی، آریتمی قلبی و تشنج شود.
▪ سوءتغذیه‌: در اسهال مزمن، سوءجذب مواد مغذی منجر به کاهش وزن، ضعف سیستم ایمنی و کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌شود.
▪ آسیب به روده‌: در موارد التهابی یا عفونی شدید، ممکن است باعث زخم، خونریزی و افزایش خطر سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) شود.
▪ عفونت‌های شدید‌: اسهال عفونی درمان‌نشده ممکن است به سپسیس (عفونت گسترده در بدن) منجر شود.